Συμβουλευτική σχέση: Συνάντηση Προσώπων.
Μαρία Αρνή, BSc PgD MSc
Ψυχολόγος- Ψυχοθεραπεύτρια-
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας- Σύμβουλος Τοξικοεξαρτήσεων.
Αλήθεια, τι είναι η επικοινωνία;
«Επικοινωνία είναι η πολύπλευρη διαδικασία ανάπτυξης των επαφών μεταξύ των ανθρώπων,
η οποία υπαγορεύεται από τις ανάγκες της κοινής δραστηριότητας», σύμφωνα με τον
Πετρόφσκι. Απλούστερα, είναι η προσπάθεια μετάδοσης ενός μηνύματος από έναν άνθρωπο
προς κάποιον άλλο, με τη συνειδητή πρόθεση να προκαλέσει κάποια αντίδραση. Η επικοινωνία
επιτελείται με την ομιλία, την αλληλεπίδραση και τις αισθήσεις. Σε μια συμβουλευτική
σχέση ο θεραπευόμενος μεταδίδει στον θεραπευτή το μήνυμά του (είτε αυτό είναι φόβος,
πρόβλημα, ανησυχία ή προσπάθεια αυτοανίχνευσης), και ο θεραπευτής με την σειρά του
μεταδίδει στον θεραπευόμενο την κατανόηση αυτού που τον απασχολεί για να τον βοηθήσει
και να προωθήσει την παραπέρα προσπάθειά του για έκφραση των προβληματισμών του
ή για αυτοαποκάλυψη.
Για να υπάρξει εποικοδομητική
συμβουλευτική σχέση που θα οδηγήσει στην επίτευξη των στόχων που έχουν τεθεί, είναι
απαραίτητο να υφίσταται θετική και ουσιαστική επικοινωνία (λεκτική ή μη λεκτική).
Σύμφωνα και με τον Carl Rogers, τα χαρακτηριστικά της επιτυχημένης συμβουλευτικής
σχέσης είναι η ζεστασιά και η ανταπόκριση από την πλευρά του συμβούλου, η δημιουργία
θερμού κλίματος εμπιστοσύνης προκειμένου να εκφραστούν ελεύθερα τα συναισθήματα
του πελάτη και η απαλλαγή του από κάθε είδους πίεση ή εξαναγκασμό. Παράλληλα, ο
συμβουλευόμενος θα πρέπει να αντιλαμβάνεται ότι ο ψυχοθεραπευτής διαθέτει ενσυναισθητική
κατανόηση (empathic understanding), γνησιότητα (genuineness) και απεριόριστο
θετικό σεβασμό (unconditional positive regard), για να μπορέσει έτσι να προχωρήσει στην αλλαγή της
συμπεριφοράς του.
Αναλύοντας βαθύτερα τους
παραπάνω όρους, θα λέγαμε πώς η ενσυναισθητική κατανόηση υποδηλώνει μια στάση όπου
ο σύμβουλος «μπαίνει στα παπούτσια» του πελάτη του. Κατανοεί τον κόσμο του πελάτη
έτσι όπως εκείνος (ο πελάτης) τον αντιλαμβάνεται, χωρίς όμως να ταυτίζεται μαζί
του. Η γνησιότητα ή αυθεντικότητα περιλαμβάνει την επίγνωση του θεραπευτή ως προς
τις προσωπικές εσωτερικές του εμπειρίες, καθώς παρακολουθεί και προσπαθεί να κατανοήσει
τις εμπειρίες του θεραπευόμενου του, και επιτρέποντάς τους να φαίνονται στη συμβουλευτική
σχέση. Ο απεριόριστος θετικός σεβασμός αναφέρεται ουσιαστικά στην αποδοχή της ατομικότητας
του πελάτη, στην μη κριτική στάση του συμβούλου και στην παραδοχή ότι ο σεβασμός
προς τον πελάτη δεν πρέπει να εξαρτάται από διάφορους όρους: πρέπει να είναι απεριόριστος.
Αυτές οι θεραπευτικές
συνθήκες θεωρούνται αναγκαίες και ικανές κατά την Προσωποκεντρική Θεωρία του Carl Rogers για την εδραίωση μιας ισχυρής θεραπευτικής συμμαχίας, όχι μόνο σχέσης. Πέρα
όμως από το συγκεκριμένο θεωρητικό μοντέλο, όλες οι σχολές της Ψυχολογίας αναγνωρίζουν
την σπουδαιότητα της θετικής επικοινωνίας και της εγκαθίδρυσης σχέσης μεταξύ συμβούλου
και συμβουλευόμενου, ιδιαίτερα με το πέρασμα των ετών και την ανάδειξη ερευνών που
υπογραμμίζουν την σημαντικότητά της. Ακόμα και αν οι διάφορες προσεγγίσεις στη συμβουλευτική
αντιλαμβάνονται με διαφορετικό τρόπο την θεραπευτική σχέση, όλες συμφωνούν ότι η
αποτελεσματική συμβουλευτική εξαρτάται από το κάτα πόσο λειτουργεί αυτή η σχέση,
τι συμβαίνει όταν αστοχεί και πώς αυτό μπορεί να επανορθωθεί. Ας μην ξεχνάμε εξάλλου,
ότι παρότι ένας ψυχοθεραπευτής ίσως είναι ικανός να χρησιμοποιήσει τη θεωρία για
να αντιληφθεί τις δυσκολίες του πελάτη του και έχει στη διάθεσή του πολυποίκιλες
τεχνικές για την αποκάλυψη και υπερκέραση αυτών των δυσκολιών, παραμένει γεγονός
ότι η θεωρία και η τεχνική μεταδίδονται μέσα από την παρουσία και το είναι του συμβούλου
ως προσώπου.
Είναι επίσης σαφές ότι
ορισμένοι θεραπευόμενοι ανταποκρίνονται καλύτερα σε ορισμένους «τύπους» σχέσης σε
σύγκριση με άλλους, ανάλογα με το ιστορικό και τις ανάγκες τους, όπως και οι σύμβουλοι
εκπαιδεύονται στη χρήση διαφορετικών θεωρητικών μοντέλων ακολουθώντας ανάλογα διαφορετικό
δρόμο για την κατανόηση της θεραπευτικής σχέσης. Όμως, η ποιότητα της σχέσης έχει
αποδειχθεί ότι συμβάλλει σημαντικά στην ενδεχόμενη έκβαση της συμβουλευτικής διαδικασίας,
έτσι ο κάθε ψυχοθεραπευτής χρειάζεται να έχει επίγνωση των δυνατών του σημείων όσον
αφορά τη σύναψη και διατήρηση σχέσεων που να βοηθούν τους πελάτες του, αλλά και
να πασχίζει διαρκώς να ανταποκρίνεται στην ατελείωτη ποικιλία των προτύπων σχέσεων
που ενδεχομένως εμφανίσουν οι πελάτες του.
Οι θεραπευτικές σχέσεις
είναι πολύπλοκες και λειτουργούν σε διάφορα επίπεδα την ίδια στιγμή. Είναι δύσκολο
να απομακρυνθεί κανείς αρκετά από την οπτική γωνία που έχει για τα πράγματα, προκειμένου
να αναπτύξει μια επακριβή κατανόηση του τρόπου με τον οποίο συμπεριφέρεται στις
σχέσεις του. Για οποιονδήποτε σύμβουλο, η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο εμπλέκεται
σε σχέσεις με τους θεραπευόμενους διευκολύνεται από την αξιοποίηση ευκαιριών, όπως
οι εκπαιδευτικές ομάδες ή η εποπτεία, που προσφέρουν ανατροφοδότηση αλλά και μια
πρόκληση για τον τρόπο με τον οποίο ο ίδιος συναναστρέφεται.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ:
-Μαλικιώση- Λοίζου
Μ. (2009). Συμβουλευτική Ψυχολογία. Αθήνα:
Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα.
-Mc Leod,
J. (2005). Εισαγωγή στη Συμβουλευτική. Αθήνα: Εκδόσεις Μεταίχμιο.