Η αβάσταχτη ελαφρότητα της εφηβείας
Μαρίνα Ρογάρη
BSc Ψυχολογία
MSc Ψυχική
Υγεία Παιδιού & Εφήβου
Η εφηβεία είναι μια περίοδος πολύ ιδιαίτερη, γεμάτη προκλήσεις τόσο
για τον ίδιο τον έφηβο όσο και για όλη την οικογένεια. Χρονικά συμπίπτει ανάμεσα
στην παιδική ηλικία και την ενηλικίωση, τα όρια των οποίων είναι αρκετά συγκεχυμένα.
Είναι ένα στάδιο σημαντικών και περίπλοκων βιολογικών και κοινωνικών μεταβολών.
Οι βιολογικές αντιδράσεις της συγκεκριμένης περιόδου ευθύνονται για την ανάπτυξη
δευτερευόντων χαρακτηριστικών του φύλλου, την διαμόρφωση του σώματος, την αναπαραγωγική
ικανότητα καθώς και για την συναισθηματική και πνευματική ανάπτυξη. Κοινωνικά, ο
έφηβος καλείται να κάνει κάτι πολύ απαιτητικό, να ισορροπήσει ανάμεσα στην παιδικότητα
και την ενηλικίωση. Ως μικρό παιδί εξαρτάται πλήρως από τους γονείς του και αναμένεται
να συμμορφωθεί με τους κανόνες και τα όρια των ενηλίκων. Κατά την περίοδο της εφηβείας
χρειάζεται να ορίσει τα προσωπικά του όρια, να αναλάβει τον έλεγχο και τις ευθύνες
που του αναλογούν. Είναι το στάδιο κατά το οποίο ο νέος μαθαίνει να αυτονομείται.
Συνήθως η μεγάλη πρόκληση είναι να μπορέσει το άτομο να αναπτύξει την ικανότητα
του να αποφασίζει για τον εαυτό του, μέσα στο πλαίσιο που έχουν θέσει η οικογένεια
και η κοινωνία στην οποία ζει και να διεκδικήσει την ανεξαρτησία τους. Εύλογα, οι
έρευνες αναδεικνύουν πως οι λόγοι που ευθύνονται για τους περισσότερους καυγάδες
μεταξύ γονέων και εφήβων σχετίζονται με τους κανόνες και την αυτονομία. Συχνά οι
ενήλικοι υποτιμούν την ικανότητα των εφήβων να κρίνουν και να λάβουν αποφασίσεις
για τον εαυτό τους, ενώ οι έφηβοι συνήθως υποτιμούν την αξία της εμπειρίας των μεγαλύτερων.
Όλες αυτές οι πρωτόγνωρες αλλαγές που σημειώνονται διεγείρουν ποικίλα
συναισθήματα, μεταξύ άλλων θυμό, έντονη ανησυχία, μελαγχολία. Παράλληλα συχνά κυριαρχεί
στους εφήβους η αίσθηση ότι κανείς δεν τους καταλαβαίνει και το αίσθημα της αδικίας.
Κάθε μορφή εξουσίας τίθεται υπό αμφισβήτηση, η οικογένεια παύει να είναι τόσο σημαντική
και η επιρροή της αντικαθίσταται από αυτή των συνομηλίκων. Πολλοί γονείς αιφνιδιάζονται
με τις αλλαγές στην συμπεριφορά και την διάθεση των παιδιών τους και δυσκολεύονται
να αφομοιώσουν την καινούργια πραγματικότητα. Η μετάβαση των παιδιών στην εφηβεία
και έπειτα στην ενηλικίωση συνεπάγεται και την μετάβαση των γονιών σε μία άλλη φάση
ζωής πράγμα το οποίο κάποιοι δυσκολεύονται να διαχειριστούν. Κάτι άλλο που χρειάζεται
να αποδεχτούν οι γονείς είναι πώς το παιδί τους είναι διαφορετικό από τους ίδιους
και έχει την δική του προσωπικότητα.
Στην εφηβεία το άτομο προσδιορίζει την ταυτότητα του και εδραιώνει
το προσωπικό τους σύστημα αξιών. Καθώς ο έφηβος χτίζει την αίσθηση ταυτότητας του
καλείται να γεφυρώσει τις προσωπικές του επιθυμίες και προσδοκίες με την εξωτερική
πραγματικότητα. Οι περισσότεροι έφηβοι έχουν περιορισμένες δυνατότητες όχι μόνο
στο να επιλέξουν αλλά και να εφαρμόσουν αυτά που θέλουν. Η οικογένεια, το σχολείο,
η θρησκεία, η οικονομική κατάσταση, η κοινωνία πολύ συχνά προσδιορίζουν, καθοδηγούν
ή ακόμα και επιβάλλουν τις επιλογές των νέων. Απαιτητικές εξετάσεις, πρώτοι έρωτες,
τσακωμοί με γονείς, έλλειψη χρημάτων, ανάγκη επιβεβαίωσης και αποδοχής από συνομηλίκους,
έρχονται να συμπληρώσου το πάζλ της εφηβείας και να αναζητήσουν τρόπους διαχείρισης
τους οποίους το άτομο δεν έχει ακόμα αναπτύξει. Ο ρόλος των γονέων είναι να διδάξουν
στα παιδιά, από τα πρώτα τους χρόνια, πώς να σχετίζονται με τους άλλους ανθρώπους,
να έχουν αυτοεκτίμηση, να διαχειρίζονται τις κρίσεις αποτελεσματικά και να απολαμβάνουν
τη ζωή τους.
Η εφηβεία είναι μια περίοδος πειραματισμού, αμφισβήτησης της εξουσίας
και δοκιμής των ορίων του εαυτού μας, αλλά και των γύρω μας. Συχνά οι έφηβοι είναι
κυκλοθυμικοί, απρόβλεπτοι και παρορμητικοί, αυτές οι ιδιότητες δεν είναι συνήθως
μόνιμες πτυχές της προσωπικότητας του εφήβου αλλά απόρροια όλων των σημαντικών αλλαγών
διανύει. Οι γονείς συχνά δυσκολεύονται να προσεγγίσουν και να επικοινωνήσουν με
τους εφήβους. Για να μπορεί ένας γονιός να σταθεί δίπλα στο παιδί του χρειάζεται
να κατανοήσει και να αποδεχτεί τις ιδιαιτερότητες της περιόδου αυτής και να εξετάσει
τους λόγους για τους οποίους το παιδί συμπεριφέρεται με τον συγκεκριμένο τρόπο.
Οι έφηβοι έχουν ανάγκη από κατανόηση και σεβασμό. Οι γονείς πρέπει να ενισχύουν
τις ικανότητες τους των νέων, να τους επαινούν και να είναι υποστηρικτικοί, καλλιεργώντας
το κριτικό τους πνεύμα ώστε να μάθουν να κρίνουν και να αποφασίζουν μόνοι τους.
Μεγαλώνοντας το παιδί πρέπει να ενθαρρύνεται να παίρνει πρωτοβουλίες, να αναλαμβάνει
ευθύνες (όπως για το διάβασμα, την προσωπική του υγιεινή, το δωμάτιο του κτλ) και
να επωμίζεται τις συνέπειες των πράξεων του.
Όπως και τα μικρότερα παιδιά έτσι και οι έφηβοι έχουν ανάγκη από
όρια. Όταν ζουν σε ένα περιβάλλον με
ξεκάθαρα όρια, όπου γνωρίζουν τι επιτρέπετε να κάνουν και τι όχι, νιώθουν ασφαλή.
Οι γονείς οφείλουν να είναι συνεπείς στις συμφωνίες τους, να κάνουν σαφή και κατανοητά
τα όρια του εφήβου. Ο έλεγχος είναι ακόμα στα χέρια του γονέα μέχρι την ενηλικίωση
των παιδιών. Είναι σημαντικό οι γονείς να είναι σε θέση να εξηγήσουν στα παιδιά
τους τη λογική πίσω από τις αποφάσεις τους και να είναι ανοιχτοί στο να ακούσουν
τα συναισθήματα των παιδιών τους γύρω
από αυτές.
Με σεβασμό στις ανάγκες και τις επιθυμίες των εφήβων, με διάθεση
επικοινωνίας οι γονείς καλούνται να δημιουργήσουν ένα ασφαλές πλαίσιο για τα παιδιά
τους που θα τους επιτρέπει να ζήσουν ανάλογα με την ηλικία τους και να καλλιεργήσουν
την δική τους προσωπικότητα, την υπευθυνότητα και την αυτονομία τους. Η καλή επικοινωνία,
η έκφραση των σκέψεων και των συναισθημάτων χωρίς κριτική και λογοκρισία και η δυνατότητα
συζήτησης όπου θα δοθούν εξηγήσεις σε απορίες και θα καλυφτούν τυχόν παρεξηγήσεις
είναι τα απαραίτητα συστατικά μίας λειτουργικής οικογένειας.
Αν είστε γονείς, προσπαθήσατε
να έρθετε στην θέση του και να δείτε
τον κόσμο με τα δικά του μάτια, λαμβάνοντας υπόψη τόσο την ηλιακή φάση όσο και τις
ατομικές ιδιαιτερότητες στην προσωπικότητα και τη ζωή του κάθε παιδιού.