Αμυντικός μηχανισμός
Σύμφωνα με την Ψυχαναλυτική θεωρία του Σίγκμουντ Φρόυντ, οι αμυντικοί μηχανισμοί είναι ψυχολογικές στρατηγικές που χρησιμοποιούμε ασυνείδητα για να καταπολεμήσουμε το άγχος και να αντιμετωπίσουμε την πραγματικότητα. Πιο συγκεκριμένα είναι η μέθοδος με την οποία το Εγώ διευθετεί τις συγκρούσεις που δημιουργούνται μεταξύ των ενορμήσεων του Εκείνο και των αξιών του Υπερεγώ.
Κυριότεροι μηχανισμοί
• Αντιδραστικός σχηματισμός: το άτομο υιοθετεί ιδέες και συμπεριφορές που είναι αντίθετες προς τις ασυνείδητες μη αποδεκτές ενορμήσεις του.
• Απώθηση: απομάκρυνση από τη συνείδηση αναπαραστάσεων που συνδέονται με μια ενόρμηση, όταν η ικανοποίηση αυτής μπορεί να προκαλεί δυσαρέσκεια.
• Άρνηση: το άτομο αρνείται ένα δυσάρεστο ή ανεπιθύμητο κομμάτι της πραγματικότητας του.
• Ακύρωση: το άτομο υιοθετώντας μια συμπεριφορά ή σκέψη, προσπαθεί να διορθώσει το ""κακό"" που θεωρεί ότι έχει προκαλέσει μέσω των σεξουαλικών ή επιθετικών του ενορμήσεων.
• Εκλογίκευση: το άτομο προσπαθεί να δώσει στον εαυτό του ή και στους άλλος ερμηνείες που φαίνονται λογικές και ηθικά αποδεκτές για μη αποδεκτή συμπεριφορά ή επιθυμίες.
• Μόνωση: η απομάκρυνση μιας ιδέας ή πράξης από το συναίσθημα που τη συνοδεύει.
• Μετουσίωση: η λιβιδινική ενέργεια ή η επιθετική ενόρμηση χρησιμοποιούνται για την επίτευξη κοινωνικά αποδεκτών στόχων, με αποτέλεσμα ισχυρή ικανοποίηση.
• Παλινδρόμηση: επιστροφή σε ένα πρώιμο λιβιδινικό στάδιο καθώς και στις σχέσεις με προηγούμενα αντικείμενα.
• Πρόβλεψη: προετοιμασία για ένα μελλοντικό επώδυνο γεγονός με στόχο τη μείωση του άγχους.
• Προβολή: το άτομο απομακρύνει από τον εαυτό του και αποδίδει σε κάποιο άλλο πρόσωπο επιθυμίες, ιδιότητες ή συναισθήματα τα οποία είτε αγνοεί είτε αρνείται για τον εαυτό του.
• Χιούμορ: επιτρέπει στο άτομο να εκφράσει ιδέες και καταστάσεις που προκαλούν άγχος.
Κατηγοριοποίηση
Σύμφωνα με τον George Eman Valliant (1997) οι αμυντικοί μηχανισμοί του Εγώ μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ανάλογα με το ψυχαναλυτικό αναπτυξιακό στάδιο ως εξής :
• Πρώτο επίπεδο: παθολογικές άμυνες (π.χ. παραληρητική προβολή)
• Δεύτερο επίπεδο: ανώριμες άμυνες (π.χ. προβολή, παθητική επιθετικότητα)
• Τρίτο επίπεδο: νευρωτικές άμυνες (π.χ. μόνωση, υποκατάσταση)
• Τέταρτο επίπεδο: ώριμες άμυνες (π.χ. χιούμορ, μετουσίωση)
Στο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο των Ψυχικών Διαταραχών (DSM-IV, 1994) συμπεριλαμβάνεται ένας δοκιμαστικός διαγνωστικός άξονας για τους μηχανισμούς άμυνας, που βασίζεται αρκετά στην ιεραρχική θεώρηση του Valliant.