Τι ρόλο παίζουν οι γονείς στην ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης του παιδιού;
Παλαιοτέρα κύριο μέλημα των γονιών ήταν
να φροντίσουν την πνευματική και νοητική πρόοδο των παιδιών τους του με σκοπό
να δημιουργήσουν μελλοντικά ικανά , επιτυχημένα και αυτάρκη άτομα. Υπήρχε
δηλαδή η αντίληψη ότι ένα άτομο με υψηλό δείκτη νοημοσύνης μπορεί να πετύχει σε
όλους τομείς της ζωής του. Ωστόσο με το πέρασμα του χρόνου αυτή η θεωρία φάνηκε
να παρουσιάζει ελλείμματα. Επιστημονικές έρευνες υποστηρίζουν ότι οι παράγοντες
που συμβάλλουν καταλυτικά για μια επιτυχή προσωπική και επαγγελματική ζωή είναι
εκείνοι οι οποίοι αποτελούν αυτό το οποίο ονομάζεται «συναισθηματική
νοημοσύνη».
Οπως μας εξηγεί η κλινικής ψυχολόγος Αποστολία Ντέκοβα, «η συναισθηματική
νοημοσύνη σύμφωνα με τον Goleman είναι η ικανότητα του ατόμου να αναγνωρίζει
και να κατανοεί τα δικά του συναισθήματα αλλά και των άλλων , να δημιουργεί
κίνητρα για τον εαυτό του και να χειρίζεται σωστά τα συναισθήματα του όσο και
τις σχέσεις του με τους άλλους ανθρώπους.
Τα παιδιά που διαθέτουν συναισθηματική νοημοσύνη διαθέτουν πληθώρα θετικά
χαρακτηριστικά. Είναι συμπονετικά, προσπαθούν να βοηθήσουν και να στηρίξουν
συναισθηματικά τ’ άλλα παιδιά που μπορεί να αντιμετωπίζουν κάποιο πρόβλημα.
Κατανοούν τα συναισθήματα των άλλων παιδιών (ενσυναίσθηση). Η ικανότητα της
ενσυναίσθησης τα βοήθα να εισέρθουν στη θέση του άλλου , να κατανοήσουν και να
αναγνωρίσουν τα κίνητρα μιας συμπεριφοράς. Μπορούν να εκφράζουν ελεύθερα τις
σκέψεις και τα συναισθήματα τους χωρίς ενδοιασμούς . Αντιμετωπίζουν τους φόβους
και τις αναστολές τους με θάρρος. Έχουν αυτογνωσία, δηλαδή δεν υπερεκτιμούν
ούτε υποτιμούν τις δυνατότητες τους. Λόγω αυτού πετυχαίνουν και τους στόχους
που θέτουν. Διαθέτουν αυτοπειθαρχία, η οποία τους δίνει τη δυνατότητα να
ελέγχουν και να επιβάλλονται στα συναισθήματα τους. Δεν επιτρέπουν στον εαυτό
τους να γίνουν έρμαιο των αρνητικών τους συναισθημάτων όπως: θυμός, ζήλια, λύπη
κ.α . Έχουν ηθικές αρχές τις οποίες σπάνια τις παραβαίνουν. Δημιουργούν δυνατές
και σταθερές φιλίες οι οποίες διατηρούνται με το πέρασμα του χρόνου. Τέλος
σέβονται τη διαφορετικότητα(θρησκευτική, φυλετική, οικονομική, κ.α) των άλλων
παιδιών απαλλαγμένα από προκαταλήψεις και δεισιδαιμονίες».
Ο ρόλος των γονιών
«Οι γονείς», σημειώνει η κ. Ντέκοβα, «διαδραματίζουν καταλυτικό ρόλο στην
ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης των παιδιών διότι θέτουν τις πρώτες
βάσεις της διαμόρφωσης της προσωπικότητας του παιδιού. Υπάρχουν διάφοροι τύποι
γονιών όπως οι αυταρχικοί, υπερπροστατευτικοί, οι αδιάφοροι οι οποίοι
ασυνείδητα μπορούν να παρεμποδίσουν την ανάπτυξη της συναισθηματικής
νοημοσύνης. Οι αυταρχικοί, δεσποτικοί γονείς ορίζουν αυστηρούς κανόνες και
έχουν την πεποίθηση ότι το παιδί πρέπει να υπακούει τους κανόνες που έχουν
ορίσει χωρίς να υποβάλλουν διάφορες ερωτήσεις ή να προβάλλουν αντιρρήσεις.
Συνήθως χρησιμοποιούν σωματικές τιμωρίες για τη διατήρηση της τάξης. Αυτοί οι
γονείς δεν συνειδητοποιούν ότι μ’ αυτόν τον τρόπο δημιουργούν ένα χάσμα
επικοινωνίας ανάμεσα στο παιδί τους και σε εκείνους. Η επικοινωνία μεταξύ τα
του γονιού και του παιδιού στηρίζεται στο φόβο και τον εξαναγκασμό και όχι τον
αμοιβαίο σεβασμό. Συνήθως τα παιδιά που προέρχονται από αυτόν τον τύπο
οικογένειας παρουσιάζουν προβλήματα συμπεριφοράς σε σχέση είτε είναι δειλά,
υποχωρητικά , ενοχικά και φοβούνται να αναλάβουν πρωτοβουλίες από φόβο μήπως
τιμωρηθούν.
Οι υπερπροστατευτικοί γονείς οι οποίοι συχνά δεν έχουν εμπιστοσύνη στις
ικανότητες του παιδιού τους και αισθάνονται ένα μόνιμο φόβο ότι θα αποτύχει.
Αυτοί οι γονείς δεν επιτρέπουν στο παιδί τους να αυτονομηθεί και παρεμβαίνουν
στη ζωή τους ακόμα και όταν το ίδιο το παιδί δεν τους το ζητά. Συνήθως αυτά τα
παιδιά μεγαλώνοντας αντιμετωπίζουν προβλήματα στις σχέσεις με τους άλλους διότι
αναμένουν από τους άλλους να πάρουν πρωτοβουλίες όσο αφορά για θέματα που
αφορούν εκείνα. Οι απόμακροι-αδιαφοροι γονείς έχουν μειωμένο ενδιαφέρον για τις
δραστηριότητες του, τις προόδους του καθώς και για τη διαπαιδαγώγηση του
παιδιού τους. Το μήνυμα το οποίο λαμβάνει το παιδί από το γονιό του είναι το
εξής: « άσε με ήσυχο» , « μείνε μακριά μου». Το παιδί ιδίως της προσχολικής
ηλικίας μπορεί να βιώσει αισθήματα ενοχής και να θεωρήσει τον εαυτό του
υπεύθυνο για τη συμπεριφορά του γονιού του.
Οι γονείς οι οποίοι προάγουν τη συναισθηματική νοημοσύνη των παιδιών είναι
εκείνοι οι οποίοι έχουν ζεστή και φιλική στάση απέναντι στο παιδί και η σχέση
τους βασίζεται στην αμοιβαία εμπιστοσύνη και κατανόηση. Αυτοί οι γονείς
προσπαθούν να διδάξουν στα παιδιά τους να είναι αυτόνομα και να μαθαίνουν μέσα
από τα λάθη τους. Επίσης σέβονται την προσωπικότητα του παιδιού τους, δεν
ασκούν συνεχείς πιέσεις και αυστηρές απαγορεύσεις, χρησιμοποιούν γόνιμο διάλογο
ο οποίος στηρίζεται στην ανταλλαγή απόψεων. Το πιο σημαντικό ότι αυτοί οι γονείς
δε διστάζουν να αποκαλύψουν τα δικά τους συναισθήματα καθώς και να αναγνωρίσουν
τυχόν λάθη που έχουν διαπράξει απέναντι στο παιδί τους».
Συμβουλές για τους γονείς
-Αποφυγή ταπεινωτικών σχόλιων, προσβολές και υποτίμηση στην επικοινωνία με το
παιδί.
- Αποφυγή επιβολής λύσεων των γονιών στα παιδιά. Αν οι γονείς θεωρήσουν ότι
πρέπει να δώσουν κάποια συμβουλή θα πρέπει να είναι σύμφωνη με την
προσωπικότητα και τις ιδιαιτερότητες και τις ικανότητες του παιδιού.
- Σεβασμός στις επιθυμίες ,επιλογές ,στα όνειρα, στη φαντασία και στους φόβους
του παιδιού. Αυτό οικοδομεί ένα συναίσθημα υπευθυνότητας και αυτοεκτίμησης.
- Ενθάρρυνση για την έκφραση των συναισθημάτων του παιδιού.
- Ανάπτυξη ενσυναίσθησης από την πλευρά των γονιών προς το παιδί τους. Στη
σχέση γονέα παιδιού, ως ενσυναίσθηση ορίζεται η ικανότητα του γονέα να κατανοεί
τον κόσμο μέσα από τα μάτια του παιδιού του (γνωστική διάσταση) και να μπορεί
να βιώνει τα συναισθήματα που το παιδί βιώνει (συναισθηματική διάσταση).
- Υπομονή προκειμένου το παιδί να ολοκληρώσει τις σκέψεις του. Συχνά οι γονείς
λόγω των αυξημένων καθημερινών ασχολιών ή παρασυρμένοι σε δικές τους σκέψεις ,
ή νομίζοντας ότι γνωρίζουν τι θέλει να πει το παιδί τους μπορεί να το διακόψουν
ή να μη του απαντούν. Το παιδί σε παρόμοιες περιπτώσεις αντιλαμβάνεται ότι αυτό
το οποίο λέχθηκε δεν ήταν αποδεκτό με αποτέλεσμα να μειώνεται η αυτοεκτίμηση
και η αυτοπεποίθηση του.
-Ειλικρίνεια απέναντι στο παιδί. Η ειλικρίνεια είναι απαραίτητη για να δομηθεί
μια υγιής σχέση. Η αλήθεια πρέπει να λέγεται στο παιδί όσο σκληρή και αν είναι
.Συχνά οι γονείς προκειμένου να διαφυλάξουν το παιδί τους από τους διάφορους
κινδύνους μπορούν να αποκρύψουν είτε να διαστρεβλώσουν την αλήθεια. Όταν το
παιδί καταλάβει ότι ο γονιός του είναι ανειλικρινής ματαιώνεται και χάνει την
εμπιστοσύνη που του έχει.
- Ανάγνωση παιδικής λογοτεχνίας. Μ ’αυτό τον τρόπο εμπλουτίζεται το λεξιλόγιο
και το συναισθηματικό ρεπερτόριο του παιδιού και προσφέρονται εναύσματα για
γόνιμες συζητήσεις μεταξύ γονιού και παιδιού.